فرق آدم با آدمیزاده

فرق آدم با آدمیزاده چیست؟ آیا چیزی شبیه به آقا و آقازاده است؟

آقازاده در معنای متداول به کسی گفته می‌شود که پدرش آدم حسابی باشد و او صرفن سوار بر علم و هنر و مکنت پدر شده باشد، بی‌آنکه خودش در ذات بهره‌ای از آنها داشته باشد.

برگردیم کمی عقب‌تر؛ آیا آدم با آدمیزاده یکی است یا آدمیزاده صرفن از آدم زاده شده است و لزومن ممکن است خودش آدم نباشد؟

من که فکر نمی‌کنم زاده‌ی آدم بتواند چیزی غیر از آدم باشد، فکر می‌کنم هر جا بگوییم آدمیزاد داریم به آدم بودن او اشاره می‌کنیم و خبری از طعنه و کنایه نیست، کسی به آدم بودن آدمیزاده شک نمی‌کند، پس چرا به آقا بودن آقازاده شک می‌کنند؟

آدم بودن یک ویژگی نیست، یک نوع از بودن است، مثل گربه بودن؛ زاده‌ی گربه قاعدتن گربه است، گربه نمی‌تواند چیزی غیر از گربه تولید کند. آدم هم قبل از هر چیز یک موجودیت است که مثل خودش را تولید می‌کند. تولید‌مثل است دیگر، یعنی تولید کردن چیزی مثل خودت، تولیدغیرمثل که نداریم.

آدمیان هم که بر دو گونه‌اند؛ آقا و خانم. پس تا اینجا هنوز داریم درباره‌ی نوعی از بودن صحبت می‌کنیم و نه در مورد ویژگی‌ها؛ یعنی آقا بودن یا خانم بودن در ذات مساوی با هیچ نوع ویژگی خاصی نیستند و صرفن به یک موجودیت با مختصات ظاهری خاص اشاره می‌کنند. آقا و خانم متضاد هم نیستند، بلکه دو گونه‌ی کاملن متفاوت‌اند.

مشکل از جایی شروع می‌شود که این آقا یا خانم در ذهن ما مترادف می‌شوند با یک سری ویژگی‌ها، با داشته‌ها و نداشته‌ها، و وقتی پای ویژگی‌ها به میان می‌آید دیگر نمی‌توانیم بپذیریم که بچه‌‌ی گربه با پدرش یکی باشد هر چند که در ذات هر دو گربه هستند.

سعدی جانم خیلی قشنگ می‌گوید که:

چو کنعان را طبیعت بی هنر بود
پیمبر زادگی قدرش نیفزود

(اگر کسی در ذات بی‌هنر و بی‌خاصیت باشد، صرفِ زاده شدنش از یک آدم‌ حسابی منزلتش را افزون نمی‌کند که البته مورد قبول است و اشاره به متکی بودن به درون خود دارد.)

من اما فکر می‌کنم که کل این داستان آقا و آقازاده از پایه بی‌پایه است؛ هیچ‌کس در ذات کم‌تر یا بیشتر از هیچ‌کس نیست، هر کس همانقدری است که باید باشد، اصلن قرار نبوده کسی اندازه‌ی کسی باشد که حالا بخواهند با هم قیاس شوند.

آقازاده همانقدر آقا است که آدمیزاده آدم است. همین.

الهی شکرت…